Op 2 maart 2016 werd Berta Cáceres neergeschoten. Cáceres wijdde haar leven aan natuurbescherming. Haar inzet voor het Lenca land in Honduras was zeer waarschijnlijk de aanleiding van haar dood. Voor haar inzet werd ze eerder al vele malen bedreigd. Ze is één van de mensen die genoemd wordt in het jaarlijkse rapport van Global Witness, over de misdaden tegen natuurbeschermers. Global Witness is een Britse organisatie die onderzoek doet naar mensenrechtenschendingen en zich inzet om het geweld tegen natuurbeschermers onder de aandacht te brengen en te stoppen. Vandaag, donderdag 13 juli 2017, is het nieuwe rapport uitgekomen.
Een van de natuurbeschermers. Foto: Global Witness
In 2016 zijn wereldwijd minstens 200 natuurbeschermers vermoord. Global Witness geeft aan dat dit getal vrijwel zeker hoger ligt: veel misdrijven worden niet gemeld. Behalve met moord kregen natuurbeschermers ook te maken met andere vormen van geweld. Intimidatie, bedreiging en langslepende kostbare juridische procedures behoren tot de tactieken om de natuurbeschermers het zwijgen op te leggen. Vrouwen hebben daarbovenop te maken met seksuele intimidatie en verkrachting.
‘Bescherm de natuurbeschermer’
Femke Wijdekop (38) is Senior Expert Environmental Justice bij IUCN NL, de Nederlandse tak van de internationale natuurbeschermingsorganisatie IUCN. Wijdekop werkt mee aan het project ‘Bescherm de natuurbeschermer’, waaraan ook Milieudefensie, Friends of the Earth International en Global Witness deelnemen. “Wij werken al jarenlang samen met lokale NGO’s en natuurbeschermers in landen als Indonesië, Peru, de Democratische Republiek Congo, de Filippijnen en Colombia. We kregen steeds vaker signalen dat de situatie voor hen gevaarlijker werd: ze werden bedreigd of geïntimideerd. Daarom zijn we in deze landen gestart met een project om hun veiligheid te verbeteren.”
Het is nooit acceptabel om mensenrechten te schenden voor een economisch goed
Complex
Het beschermen van natuurbeschermers is lastig. “Natuurbeschermers spreken zich vaak uit tegen het plaatsen van waterkrachtcentrales, mijnbouw, het verbouwen van palmolie, soja, en houtkap. Die industrieën zorgen voor milieuschade of dwingen mensen ertoe hun land te verlaten om plaats te maken voor stuwmeren, plantages of mijnen.” De vraag naar grondstoffen en energie groeit wereldwijd, maar komt vooral uit het westen. “Er zijn dus zwaarwegende belangen die meespelen. Voor staten is geld vaak belangrijk. Als economische groei of winst voor het land belemmerd wordt door de belangen van een schoon en veilig leefmilieu en de landrechten van de inheemse bevolking, dan krijgen die economische belangen veelal de voorang.” Vaak zijn er aanwijzingen naar betrokkenheid van paramilitairen, politie of particuliere beveiligers bij de moorden. Omdat de moorden op professionele wijze, dat wil zeggen, snel en effectief en zonder sporen, worden uitgevoerd blijven de opdrachtgevers van de moorden bijna altijd buiten schot. Ook in het geval van Berta Cáceres is nog geen dader gevonden. “Wij willen deze problematiek aan het licht brengen en zorgen dat er een einde komt aan de straffeloosheid. Het is nooit acceptabel om mensenrechten te schenden voor een economisch goed.”
Femke Wijdekop. Foto: IUCN
Aanpak
Een van de onderdelen van het project is het opzetten van een noodfonds, om rechtshulp te kunnen bieden aan de natuurbeschermers of om ze te evacueren, indien nodig. Wijdekop: “Dat noodfonds is voor acute bedreigingen, ook voor de familie. Daarnaast verzorgen wij veiligheidstrainingen voor natuurbeschermers in samenwerking met Protection International, om hen te leren hoe ze zichzelf fysiek en online moeten beschermen.” Online houdt in: het beveiligen van emailaccounts, van bestanden en het beschermen tegen virusaanvallen.
De derde hoofdlijn is het in kaart brengen van geweld. “Wij creëren databases over hoeveel geweld er plaatsvindt, waar en tegen wie, zodat we het gerichter kunnen aanpakken.” Ook wil het project de natuurbeschermers juridische bijstand bieden. “Soms worden natuurbeschermers aangeklaagd en er ten onrechte van beticht ‘staatsgevaarlijk’, ‘tegen ontwikkeling’ of zelfs ‘terrorist’ te zijn. Dit is ondermijnend voor hun werk en status en alleen bedoeld om hun tijd en energie af te leiden van hun doel,” aldus Wijdekop.
Het project maakt zich ook hard voor een internationaal verdrag. “Wij denken dat het makkelijker moet worden om bedrijven aansprakelijk te stellen als ze rechten van natuurbeschermers schenden. Het is bijvoorbeeld door juridische constructies moeilijk om een moederbedrijf aansprakelijk te stellen voor de daden van een dochterbedrijf. Wij willen dat het makkelijker wordt om bedrijven aan mensenrechtennormen te houden. Nu reguleren bedrijven zichzelf of schrijven ze zelf rapporten over hun prestaties. Er is nauwelijks controle op bedrijven en er bestaan geen bindende internationale afspraken op grond waarvan ze aansprakelijk gesteld kunnen worden.”
In Nederland kan ik gewoon mijn werk doen zonder bang te zijn. Dat moet in ieder land de norm worden
Eigen bijdrage
“In Nederland kan ik gewoon mijn werk doen zonder bang te zijn. Dat moet in ieder land de norm worden,” stelt Wijdekop. In het rapport staat dat dat zelfs in het westen niet zo vanzelfsprekend is als het lijkt. Naar aanleiding van de protesten tegen de omstreden ‘Dakota Pipeline’ in de Verenigde Staten stelden parlementsleden in North Dakota voor dat, indien een natuurbeschermer ‘per ongeluk’ doodgereden werd, de bestuurder van het voertuig niet berecht hoefde te worden. Het voorstel werd – met een nog bizar krappe 41 tegen 50 stemmen – verworpen.
Wij moeten zelf ook kritischer kijken naar wat wij kunnen doen om de situatie te verbeteren. “Er is nog geen keurmerk dat aangeeft of een product tot stand is gekomen zonder het schenden van mensenrechten,” vertelt Wijdekop. “Ik kan me goed voorstellen dat er een keurmerk komt voor producten die zonder landroof geproduceerd zijn. Dat zou een positieve ontwikkeling zijn.”
Voor nu kan je als individu bijdragen aan een sterkere positie van natuurbeschermers door het tekenen van de petitie.
